«Κάθε επανάσταση αρχίζει πίσω από ένα παράθυρο»

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

Αργυρώ Μαντόγλου «Σώμα στη βιτρίνα», εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 464

«Έτσι συμβαίνει πάντα, οι σκιές πρέπει να φανερωθούν πριν χαθούν, αλλιώς μένουν για πάντα παγιδευμένες μέσα στον χρόνο, αιχμάλωτες σε μια αόρατη ζώνη, το δε βάρος της αιχμαλωσίας πέφτει πάνω σε όποιον τύχει να περνάει από εκεί σαν βράχος που γλιστράει, κατρακυλάει, και τσακίζει όποιον είναι η μοίρα του να πλακωθεί».

Κι όμως, όσο και αν φαίνεται ακατανόητο, οι συγγραφείς επιμένουν: υπάρχει ο κόσμος των ηρώων, καμιά φορά και ολόκληρη η ιστορία κάπου υπάρχει και αναλόγως σου γνέφει ή δεν σου γνέφει. Το ζήτημα, δηλαδή, είναι εσύ να φανείς άξιος!!

Εξάλλου, αυτή είναι η μοίρα, ή μάλλον η ζωή, ή μάλλον ο χαρακτήρας του συγγραφέα [όπως και κάθε δημιουργού]: η επανάστασή του να αρχίζει πίσω από ένα παράθυρο. Η κίνηση της ιστορίας και των ανθρώπων να τροφοδοτεί την δική του φαινομενική ακινησία.

Και η Αργυρώ Μαντόγλου, εξαίρετη μεταφράστρια έργων δύσκολων, οξυδερκής κριτικός και συγγραφέας με ιδιαιτέρως απαιτητική θεματολογία και στυλ γραφής αυτά τα γνωρίζει και γράφοντας χορεύει στην κόψη. Χρησιμοποιώντας την ιστορία και την επιστήμη για να κάνει ορατό το μεταφυσικό και αόρατο, λογικό το συμπτωματικό ή το παράλογο, προσεγγίσιμο το απροσπέλαστο, να βρει την κοινή συνισταμένη στο ανθρώπινο δράμα που διασχίζει τον χρονοχώρο και καθορίζει νομοτελειακά τη ζωή των ανθρώπων.

«Άκου τη ροή του αίματός σου, άκου τη φωνή των πραγμάτων… όλα συνομιλούν μεταξύ τους, όλα σέβονται τη μέρα που τους δόθηκε, άσε τους νεκρούς να μιλήσουν». Το δηλώνει εξάλλου. Και στο καινούργιο της μυθιστόρημα καταπιάνεται με ένα σύνθετο θέμα που είναι Ιστορία, Άμστερνταμ και Κόκκινη συνοικία το 1664. Τέχνη, η τελευταία περίοδος του Ρέμπραντ και ένα σχετικά λιγότερο γνωστό έργο του «Γυναίκα στην αγχόνη». Αλλά και μυστήριο που είναι ζωή και μυθοπλασία, ταξίδι που είναι η περιπλάνησή της σε εκείνη την πόλη, συγγραφικά μυστικά όπως είναι το πώς προσεγγίζεται η ιστορία και πως γεννιούνται οι ήρωες απ’ ό,τι δεν φαίνεται, αλλ’ όμως υπάρχει. Και φυσικά η ζωή των μεταναστών και των γυναικών, μια ζωή μετανάστες εξάλλου παραμένουμε σε ένα ανδρικό κόσμο και ας μη κοιτάμε εξαιρέσεις.

Για να ενώσει τον χωροχρόνο της επιστρατεύει τρεις γυναίκες:

Την δανέζα Έλσε Κρίστενς από το μακρινό παρελθόν που ήρθε στο Άμστερνταμ αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, την τύχη της, την ευκαιρία που ο κάθε άνθρωπος δικαιούται.

Την Νατάσσα, ας την πούμε Νατάσσα, πολλά πρόσωπα άφησε πίσω της, που συναντάμε ως «σώμα στη βιτρίνα», πόρνη στην Κόκκινη συνοικία προσπαθώντας να ξεφύγει από τη μοίρα και το κρίμα της.

Και την Ελισάβετ, που έφτασε ως το Άρσεν στην Ολλανδία για να γράψει. Την στοιχειώνει κι αυτήν ένας θάνατος.

Θα τις ενώσει και τις τρεις ένας πίνακας: η «Γυναίκα στην αγχόνη», η δανέζα Έλσε Κρίστενς κι ένας άντρας: ο Άγγελος ως άγγελος πεπρωμένου και προάγγελος θανάτου, συναισθητικός, γεύεται γεγονότα, γι’ αυτόν η Ελισάβετ είναι σοκολάτα, ο ώριμος Ρέμπραντ στάχτη, η Νατάσσα άμεσος κίνδυνος… Μπορεί και να είναι εκείνος «το δοχείο» [«μήπως είχε γίνει αυτός το δοχείο που την περιείχε;»]

Το βασικό ερώτημα «Πες μου τι δεν μπορείς να ξεχάσεις και θα σου πω ποια είσαι», εύστοχο κρατά την εν δυνάμει τιμωρία και στο μικρότερο έγκλημα, είναι εκείνο που σχεδόν οδηγεί και τα βήματά σας σαν μοίρα.

Και φυσικά η υπέρβαση, η ελπίδα, η φυγή, το όνειρο. Από το παρελθόν σου, τον τόπο σου, το φύλο σου, το χωριό σου ή απ’ τη μοίρα. Μετανάστης ο καθένας και με τον τρόπο του στη δική του ζωή. Εξάλλου «Οι μετανάστες σε όλους τους χρόνους, όλες τις εποχές, το ίδιο όνειρο έτρεφαν, όλοι όσοι έφευγαν από τον τόπο τους ξεκινούσαν με την ελπίδα πως θα έφταναν στη δική τους Ιερουσαλήμ».

Οι δρόμοι τους θα διασταυρωθούν με χίλιους τρόπους, μέσα στον Χρόνο και στον Χώρο και άλλοτε θα αναγνωριστούν άλλοτε θα συνεχίσουν σαν υπνοβάτες σχεδόν να κάνουν εκείνο που κάνουν:

«… όταν είσαι σκλάβος παύεις να σκέφτεσαι, γιατί αν συνεχίσεις να σκέφτεσαι τρελαίνεσαι», έτσι έχει πει ο Αδαμάντιος Κοραής τον οποίο συναντά η Νατάσσα μπαινοβγαίνοντας στη δική της βιτρίνα. «Κάθε επανάσταση αρχίζει πίσω από ένα παράθυρο». Επισημαίνει η συγγραφέας και το αποδεικνύει γενναιόδωρα. Εκείνο που ήδη ξεκίνησε από το μυθιστόρημά της «Όλα στο μηδέν» παίρνοντας μας απ’ το χέρι καθ’ όλη τη διάρκεια της συνάντησής της με την ιστορία. Ναι μεταξύ των άλλων θα μπορούσε να είναι και ένα εγχειρίδιο γραφής. Η Αργυρώ Μαντόγλου διδάσκει, εξάλλου, μεταξύ των άλλων και δημιουργική γραφή. Κι έτσι μαγεμένοι παρακολουθούμε- επειδή μας το επιτρέπει- το πώς γεννιέται μια ιστορία:

«Στο μυαλό της όποιος γράφει πάντα παρακολουθεί κάποιον δρόμο, παρακολουθεί την κίνηση των άλλων πίσω από ένα τζάμι, έστω και αν ο ίδιος παραμένει ακίνητος. Η κίνηση και η βιασύνη κινητοποιούν τη δική του εσωτερική ακινησία, τα βήματα των άλλων βοηθάνε τη φαντασία να καλπάσει, ιδέες και αισθήματα να γεννηθούν, σελίδες και βιβλία να γραφούν, έρωτες να ανθίσουν. Κάθε επανάσταση αρχίζει πίσω από ένα παράθυρο».

Στο μεταξύ οι ηρωίδες της [ειδικά αυτές] και ο ήρωας, αναμετριούνται με τη ζωή και το όριο, η Μαντόγλου αγαπά εξάλλου τους παραβατικούς ήρωες [τρομοκρατία στη «Λευκή ρεβάνς», ρουλέτα στο «Όλα στο μηδέν»], στα όρια δοκιμάζει την ανθρώπινη συνθήκη και την ανθρώπινη μοίρα.

Βυθίζεται στην επιθυμία όσο γίνεται πιο βαθιά, παρακολουθεί την συντριβή «λες και είναι στη φύση της ζωής να σου στερεί αυτό που θέλησες περισσότερο» και αποδεικνύεται μοναδική στο να δημιουργεί ηρωίδες το περισσότερο, που υπερβαίνουν την εποχή τους και τον χρόνο:

«Πώς θα τη θυμούνται; Θα τη θυμάται άραγε κανείς στο μέλλον;»

«Το κορίτσι που έγραψε το όνομά της στο νερό» θα υπάρξει, λοιπόν, το άλεφ όλων. Για να ελπίσουν, να τιμωρηθούν, να ονειρευτούν, να γράψουν, για να την δικαιώσουν και να εξιλεωθούν αλλά στη ζωή δεν υπάρχει, εν τέλει, τελεία.

Μια ιστορία που είναι πολλά: υπαρξιακό και φιλοσοφικό μυθιστόρημα, γοτθική και μυστηριώδης ιστορία, φεμινιστικό μυθιστόρημα, χρονικό μετανάστευσης, οδοιπορικό στην Ιστορία και στον Πολιτισμό μιας χώρας που όλα τα κάνει εμπόριο ακόμα και την ελευθερία. Και, φυσικά, ένα δοκίμιο συγγραφής. Στον αναγνώστη ξεδιπλώνεται διπλά και η ίδια η ζωή και η Ιστορία αλλά και η ιστορία.

Γοητευτικό και απαιτητικό ανάγνωσμα [όσον αφορά τη συγγραφή του γιατί διαβάζεται απολαυστικά σε πρώτο επίπεδο].