Σώμα στη βιτρίνα και ο Βαρθολομαίος Ολίβιε

του  Άγη Αθανασιάδη

Κατά την διάρκεια της αναγνωστικής μου χρονιάς, διαβάζω αρκετά λογοτεχνικά βιβλία Ελλήνων συγγραφέων. Τα περισσότερα από αυτά είναι είτε από μέτρια έως κακά, είτε πολύ αδιάφορα (πράγμα που είναι ίσως χειρότερο – βιβλία “για το τίποτα γραμμένα” που λέει ένας καλός φίλος). Στα περισσότερα συναντώ τις εγγενείς αδυναμίες της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας: ενδοσκόπηση, αφηγηματικές αδυναμίες, βιασύνη, έπαρση, φροντίδα για την γλώσσα σε βάρος της πλοκής.

Τους τελευταίους μήνες, μέσα από την ξέφρενη εγχώρια εκδοτική παραγωγή, ξεχώρισα 2 βιβλία Ελλήνων συγγραφέων που θεωρώ ότι αξίζουν όχι μόνο αναφοράς αλλά και επαίνων. Συγγραφείς διαφορετικής θεματολογίας, αλλά με το κοινό σημείο της καλής λογοτεχνίας να τους ενώνει. Είναι η πολύ καλή συγγραφέας Αργυρώ Μαντόγλου με το έξοχο μυθιστόρημά της “ΣΩΜΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ” και ο ιδιαίτερα ταλαντούχος Δημήτρης Καρακίτσος με την εξαιρετική συλλογή διηγημάτων του “ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ ΟΛΙΒΙΕ”. Ένα μυθιστόρημα και μία συλλογή διηγημάτων που θα μπορούσε κάποιος να την δει και ως μυθιστόρημα. Ας τα δούμε ένα, ένα.

Η Αργυρώ Μαντόγλου, έμπειρη (και συνεπής) μεταφράστρια, ικανότατη κριτικός με οικουμενική θεώρηση της λογοτεχνίας, με ιδιαίτερα αξιόλογη συγγραφική πορεία που περιλαμβάνει αρκετά μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων και ποίησης, θεωρώ ότι με το νέο της βιβλίο πραγματοποιεί ένα ποιοτικό άλμα που δείχνει συγγραφική ωριμότητα. Το μυθιστόρημα της “Σώμα στη βιτρίνα” (εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ.404) είναι ένα πολυδιάστατο και αλληγορικό βιβλίο με στοιχεία από διάφορα λογοτεχνικά είδη, τα οποία τα διαπερνά δημιουργικά.

Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται σε δύο χρονικές περιόδους, τον 17ο αιώνα και τον 21ο. Οι ηρωίδες είναι δύο γυναίκες που πουλάνε το σώμα τους, η Έλσε μια νεαρή Δανέζα που φτάνει στο Άμστερνταμ για να βρει μια καλύτερη τύχη και η γυναίκα με το ψευδώνυμο Νατάσσα, μια ελληνίδα που βρίσκεται στο Άμστερνταμ κατά τύχη, και προσπαθεί να επιβιώσει ασκώντας το επάγγελμα της πόρνης.

Η όμορφη και ζουμερή Έλσε σύντομα μαθαίνει ότι για να μπορέσει να βγάλει τα προς το ζην, θα πρέπει να πουλήσει το κορμί της, είτε στο καπηλειό που την σέρνει η σκληρή σπιτονοικοκυρά της, είτε στον δρόμο. Εκείνη όμως ονειρεύεται να γίνει μοντέλο για έναν ζωγράφο και ένας καιροσκόπος θα εκμεταλλευτεί την επιθυμία της αυτή, συστήνοντάς την στον μεγάλο Ρέμπραντ, ο οποίος την χρησιμοποιεί για τους πίνακές του. Η Έλσε χρησιμοποιείται από όλους όσους γνωρίζει, από την μοχθηρή και φιλοχρήματη σπιτονοικοκυρά της, από τον “ευγενικό” κύριο Γιαν, που την συστήνει στον ζωγράφο και που το μόνο που θέλει είναι κάποια προσχέδια των πινάκων του Ρέμπραντ για να τα πουλήσει στην αγορά, ακόμα κι από τον ίδιο τον Ρέμπραντ που την βλέπει μόνο σαν σώμα προς έκθεση. Η Έλσε θα οδηγηθεί στον φόνο από την απελπισία της, από την κακή της μοίρα – η μορφή της όμως έμελλε να αποτυπωθεί στον πίνακα του Ρέμπραντ “Γυναίκα στην αγχόνη”, πίνακας που αποτέλεσε την αφορμή για αυτό το μυθιστόρημα.

Η Νατάσσα είναι μια γυναίκα που η οικονομική κρίση στην Ελλάδα την οδήγησε σε μια εγκληματική πράξη. Θα διαφύγει κακήν κακώς και θα φτάσει στο Άμστερνταμ, όπου κι εκεί το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να κλέψει τις οικονομίες ενός νεαρού Αιγύπτιου που της παρέχει φιλοξενία. Θα βρεθεί εκτεθειμένη στις βιτρίνες της Κόκκινης συνοικίας της πόλης, στις διάσημες παγκοσμίως βιτρίνες της πορνείας – συνοικία που παραμένει με την ίδια χρήση και φήμη όσοι αιώνες κι αν περάσουν, αέναη τουριστική ατραξιόν.

Τις δύο εποχές, τις δύο γυναίκες ενώνει η παρουσία του Άγγελου, ενός αδιάφορου εμφανισιακά αλλά προικισμένου με την ικανότητα “συναισθησίας του καθρέπτη”, μια ιδιαιτερότητα που του επιτρέπει να συναισθάνεται μέσω ενός ιδιότυπου dejavu τις δονήσεις του παρελθόντος. Ο Άγγελος που θα ενδιαφερθεί για την Νατάσσα μέσω αυτής της συναισθησίας, θα αποτελέσει την γέφυρα με το παρελθόν στην αφήγηση της ιστορίας. Παράλληλα η Ελισάβετ, μια ελληνίδα συγγραφέας στην ωριμότητά της βρίσκεται σε μια Ολλανδική πόλη κοντά στα σύνορα – τα σύνορα που την απασχολούν ως σημείο υπέρβασης κάποιων πραγμάτων, ενώ κάνει μια έρευνα για την μετανάστευση στις χώρες του Βορρά. Την ενώνει με τον Άγγελο μια ιστορία του παρελθόντος και ήρθε η στιγμή για να αποκαλυφθεί η κρυμμένη επί δεκαετίες αλήθεια.

Το “Σώμα στη βιτρίνα” είναι πολυεπίπεδο και πολύ δουλεμένο μυθιστόρημα, δυνατό και συγκινητικό που κάνει τον αναγνώστη να ξεχνάει τα μειονεκτήματά του (που επικεντρώνονται στους δύο μη πειστικούς δευτερεύοντες χαρακτήρες, του Άγγελου και της Ελισάβετ), εστιάζοντας κυρίως στην ιστορία της Έλσε και της Νατάσσας που η σύνδεση τους είναι εξαιρετική και το θέμα του χρόνου να το χειρίζεται με άψογο τρόπο η συγγραφέας. Το εμφανές πολιτικό σχόλιο ενδυναμώνει την αλληγορική υφή του μυθιστορήματος που θίγει με επιτυχημένο τρόπο το θέμα της οικονομικής κρίσης χωρίς να στο πετάει στα μούτρα, χωρίς να εκβιάζει τα συναισθήματα.

Η έρευνα σε αρχεία και πίνακες είναι εμφανής, το ύφος είναι λιτό και υπαινικτικό, ενώ η δομή του βιβλίου είναι εξαιρετική. Η συγγραφέας θίγει θέματα όπως η καπηλεία του γυναικείου σώματος, η οικονομική κρίση ανά τους αιώνες, οι ανθρώπινες σχέσεις με τα μυστικά και ψέματα. Οι γυναίκες στο βιβλίο είναι survivors, κυνικές και ευαίσθητες ταυτόχρονα ενώ η μοίρα και τα παιχνίδια της είναι διαρκώς παρούσα και καθοριστική. Η Μαντόγλου πάνω απ’ όλα όμως επιτυγχάνει στην δημιουργία ατμόσφαιρας στο βιβλίο της, το Άμστερνταμ μέσα από τους αιώνες αναδεικνύει την αληθινή του φύση, όμορφο και ρομαντικό στην επιφάνεια, σκληρό και ανελέητο στην πραγματικότητα με το χρήμα να κυριαρχεί μέσω των αιώνων, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής.

Εμφάνιση άρθρου: http://librofilo.blogspot.gr/2018/05/blog-post_16.html