O «ασφαλής» καινούργιος κόσμος

Στην αρχή το μυθιστόρημα μας εισάγει σε έναν κόσμο οικείο -μια ερημωμένη χώρα από την οικονομική κατάρρευση και την ανεργία-, σύντομα, όμως, η ρεαλιστική αφήγηση δίνει τη θέση της στην αποκαλυψιακή ατμόσφαιρα μιας σύγχρονης δυστοπίας και ταχύτατα μεταλλάσσεται στον ασφυκτικό κόσμο της επιστημονικής φαντασίας, όπου κυριαρχεί ένας νέας κοπής ολοκληρωτισμός.

Η Καναδή Μάργκαρετ Ατγουντ έχει δοκιμαστεί στον συνδυασμό διαφορετικών ειδών αφήγησης, από το «Η πορφυρή δούλη» που θεωρήθηκε προφητικό έως το «Ο τυφλός δολοφόνος» και το «Ορυξ και Κρέικ», η επιστημονική φαντασία συνυπάρχει με τις ρεαλιστικές περιγραφές, το σκοτεινό χιούμορ με τους καυστικούς υπαινιγμούς που προειδοποιούν για τους κινδύνους της εργαλειοποίησης του ατόμου από την απώλεια της ατομικότητας.
Η Ατγουντ δεν σου επιτρέπει να κάνεις το ερώτημα «τι θα γινόταν αν», επειδή ως αναγνώστης υποψιάζεσαι πως αυτά τα εφιαλτικά σενάρια ήδη συμβαίνουν και όχι σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, αλλά εδώ που ζεις, ίσως συμβαίνουν και σε σένα και αδυνατείς να τα αναγνωρίσεις.

Την εποχή που η επιστημονική φαντασία τείνει να αντικαταστήσει τον «ωμό ρεαλισμό», η Ατγουντ συνεχίζει να φωτίζει αθέατες πτυχές της υποταγής στις αυταρχικές τακτικές των σύγχρονων συστημάτων διακυβέρνησης που καθιστούν το άτομο απολύτως ευάλωτο και εκτεθειμένο σε κάθε είδους πειραματισμό και εκμετάλλευση – υπό αυτή την έννοια τα υποθετικά σενάριά της είναι αλληγορίες για το παρόν.

Πρώτη πεθαίνει η ελπίδα

«Η καρδιά πεθαίνει τελευταία» αρχίζει με το γνώριμο τοπίο των κλειστών μαγαζιών και επιχειρήσεων, άνεργοι και άστεγοι περιφέρονται απελπισμένοι μετά από ένα οικονομικό κραχ που ανάγκασε άλλους να μεταναστεύσουν και άλλους να περιπλανώνται για να βρουν τροφή και πρόχειρη στέγη ή κάποια προσωρινή (κακοπληρωμένη) δουλειά.

Η Σαρμέιν και ο Σταν, ένα νεαρό ζευγάρι που ζουν και κοιμούνται στο αυτοκίνητό τους, μετά την απώλεια της εργασίας και του σπιτιού τους φοβούνται πως κάποια νύχτα θα δεχτούν επιθέσεις και θα γίνουν βορά των πλιατσικολόγων και των συμμοριών που τριγυρνούν και σπάνε αυτοκίνητα.

Καθώς η ιστορία προχωράει, διαπιστώνουμε πως αυτή τη φορά η Ατγουντ δεν μας έχει μεταφέρει σε έναν θαυμαστό καινούργιο κόσμο, αλλά σε ένα σύμπαν ελάχιστα διαφορετικό από το δικό μας.

Η μεσαία τάξη έχει κατακρημνιστεί από τον οικονομικό πόλεμο και η μοναδική από τις βιομηχανίες που έχει διατηρηθεί είναι το σύστημα φυλάκισης, μεταμφιεσμένο σε μια ασφαλή και προστατευμένη επιλογή που ονομάζεται Σχέδιο Ποζιτρόνιο.

«Κάποτε ο σκοπός των φυλακών ήταν η τιμωρία… το Σχέδιο στο Ποζιτρόνιο είναι μια απόπειρα να διορθωθεί αυτή η κατάσταση, μια ουτοπική επίλυση για έναν δυστοπικό κόσμο». Μόλις το νεαρό ζευγάρι δουν τη διαφήμιση για το Σχέδιο Ποζιτρόνιο στην Πόλη της Χρονοκράτησης, αποφασίζουν να κάνουν αίτηση και όταν γίνονται δεκτοί πείθονται πως έχουν λύσει το πρόβλημά τους.

Εκεί προσφέρεται εργασία σε όλους και όλοι έχουν ένα καθαρό και άνετο σπίτι για να ζήσουν τον μισό χρόνο. Τον υπόλοιπο, οι κάτοικοι της Χρονοκράτησης αφήνουν τα σπίτια τους και γίνονται τρόφιμοι της φυλακής Ποζιτρόνιο.

Οι κάτοικοι μπορούν να ανακτήσουν τον τρόπο ζωής που τους έμαθαν να επιθυμούν –ασφαλή, άνετα σπίτια, εργασία πλήρους απασχόλησης, τηλεοράσεις, ραδιόφωνο που παίζουν μόνο προγράμματα από τη δεκαετία του πενήντα, όπου κυριαρχούσε η μεταπολεμική απλότητα, τάξη και ηρεμία.

Η Σαρμέιν και ο Σταν υπογράφουν χωρίς να διαβάσουν τα ψιλά γράμματα του συμβολαίου: δεν θα τους επιτραπεί να βγουν ποτέ από εκεί μέσα, τουλάχιστον όχι ζωντανοί, ούτε να επικοινωνήσουν με κάποιον που βρίσκεται έξω από τα τείχη ενώ η μονογαμία είναι υποχρεωτική.

Ο Σταν δελεάζεται από την ευκαιρία που του προσφέρεται να εργαστεί ξανά, να γίνει κουβαλητής στο σπίτι του και η Σαρμέιν να κατοικήσει επιτέλους σε έναν ασφαλή, παραμυθένιο κόσμο, με καθαριότητα, πολυτέλεια και ασφάλεια. Η μετοίκησή τους αυτή είναι το πρώτο από μια σειρά λαθών, σύντομα θα βρεθούν εγκλωβισμένοι και αφοπλισμένοι, θύματα ενός σατανικού σχεδίου.

Νέες μορφές ολοκληρωτισμού

Είναι δύσκολο να διαβάσεις το μυθιστόρημα της Ατγουντ και να μη δεις πως η εφιαλτική αλληγορία, στην οποία το μυθιστόρημα εξελίσσεται, αποτελεί και σχόλιο για τις συνέπειες της καταστροφής της μεσαίας τάξης, τα μέλη της οποίας παρουσιάζονται και τα πλέον απρόθυμα να αποβάλουν συνήθειες και ανέσεις που έμαθαν να θεωρούν δεδομένες. Για να συνεχίσουν να απολαμβάνουν αυτά τα αγαθά θα πρέπει να κάνουν περισσότερες παραχωρήσεις για να βρεθούν νέες πηγές εκμετάλλευσης.

Εως τώρα απολάμβαναν αγαθά τα οποία κατασκεύαζαν εργάτες σε μακρινές χώρες, με τον ιδρώτα και τους μισθούς σκλάβου των κατοίκων του τρίτου κόσμου γινόταν σε αυτούς εφικτή η κατοχή τους, όμως τώρα, στο «καινοτομικό» Σχέδιο Ποζιτρόνιο, τους προσφέρεται η ευκαιρία να συνεχίσουν να απολαμβάνουν το ίδιο λαϊφστάιλ με τη δική τους εργασία στις φυλακές τους έξι μήνες του χρόνου.

Στη συνέχεια θα συνειδητοποιήσουν τον περιορισμό των δημοκρατικών ελευθεριών και την καταναγκαστική μηχανική εργασία· θα απειληθεί η ίδια η ζωή τους και μάλιστα από τον πιο κοντινό τους άνθρωπο, θα δουν το «ο θάνατος σου, η ζωή μου» να εφαρμόζεται στην πράξη, πριν από τον θάνατο της καρδιάς, δηλαδή πριν χαθούν τα συναισθήματα για τον άνθρωπο που θα αναγκαστούν να εξοντώσουν.

Εμφάνιση άρθρου: “Εφημερίδα των Συντακτών”