Στα σεμινάρια δημιουργικής γραφής να γραφτεί οποιοσδήποτε επιθυμεί; Ποιοι κυρίως έρχονται να παρακολουθήσουν τα μαθήματα; Υπάρχει κάποια τάση; (ηλικία, φύλο κτλ)

Ναι και όχι. Δεν υπάρχει περιορισμός στην ηλικία, στο φύλο, στην εθνικότητα.Υπάρχουν φυσικά κάποιοι άλλοι περιορισμοί ή μάλλον, ας το πω καλύτερα,προϋποθέσεις. Βασική προϋπόθεση είναι η γνώση της ελληνικής γλώσσας και η εξοικείωση με κείμενα, εννοώ πως για να γράψει κανείς πρέπει να είναι αναγνώστης. Οι περισσότεροι που έρχονται στα μαθήματα έχουν ήδη δοκιμαστεί στην παραγωγή κάποιων κειμένων και αγαπούν την ανάγνωση. Συνήθως, οι αναγνώστες είναι εκείνοι που θέλουν να γράψουν.

 Όσον αφορά την τάση, ναι υπάρχει, αν και οι ηλικίες διαφέρουν, μπορώ να πω πως  πολλοί νέοι παίρνουν μέρος στα σεμινάρια, κάποιοι ιδιαίτερα ταλαντούχοι και ικανοί με εντελώς καινούργια οπτική, ωστόσο ελάχιστοι ανήκουν στο αντρικό φύλο. Όπως και σε οτιδήποτε καινοτομικό και καλλιτεχνικό έτσι και εδώ οι γυναίκες υπερέχουν σε αριθμό. Κι αυτό όχι επειδή οι άντρες δεν γράφουν, αλλά ίσως θεωρούν πως η διδασκαλία της γραφής δεν θα είχε και πολλά να τους προσφέρει, αρκεί το ταλέντο και η διάθεσή τους, έτσι νομίζουν, τουλάχιστον στην Ελλάδα, καθώς στα σεμινάρια που εδώ και κάποια χρόνια κάνω στο Μπρίστολ, υπάρχει μια ισορροπία στη συμμετοχή, όσον αφορά στα φύλα. 

Τι θα είχατε να συμβουλέψετε έναν εκκολαπτόμενο συγγραφέα; Σε τι μπορεί να ωφελήσει το γράψιμο έναν άνθρωπο, αν αναλογιστεί κανείς ότι αποτελεί μια μορφή έκφρασης που έχει και ψυχικά οφέλη; Δεν είναι ένα εφόδιο και σε άλλες εκφάνσεις της ζωής μας;

Οι συμβουλές συνήθως αφορούν αυτόν που τις δίνει, ωστόσο θα επιχειρήσω να συνοψίσω αυτά που εγώ θεωρώ πως θα βοηθήσουν στην παραγωγή ενός έργου –μικρού ή μεγάλου.

  Κατ’ αρχήν να αφιερώνει χρόνο σε αυτή την ενασχόληση, όπως κάνει με όλες τις άλλες δραστηριότητες  που αγαπά και θέλει να εξελίξει. Το ταλέντο ή το ένστικτο είναι καλοί οδηγοί αλλά δεν αρκούν. Νομίζω πως χρειάζεται να προγραμματίσει κανείς έτσι τη ζωή του που να χωρέσει και αυτή τη δραστηριότητα και όχι να περιμένει την «έμπνευση». Αυτή η ρομαντική αντίληψη πως αν έχεις κάτι να πεις θα το πεις, πως θα «ξεχειλίσει» μαγικά από μέσα σου η ιδέα, νομίζω πως είναι ένα ψέμα, θα «ξεχειλίσει» αν την τροφοδοτήσεις κι εσύ, αν έχεις ασκηθεί να βλέπεις τον κόσμο ως συγγραφέας και να λειτουργείς ως συγγραφέας.

 Αυτό είναι ένα από τα πρώτα που μαθαίνουμε στα σεμινάρια. Η άσκηση του βλέμματος, αλλά και η γραφή ως τρόπου ζωής.

Ποια πιστεύετε ότι πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά ενός καλού συγγραφέα; Θεωρείτε ότι το ταλέντο στο γράψιμο καλλιεργείται ή είναι έμφυτο;

 Η έκφραση, δηλαδή το άνοιγμα ή η καταβύθιση στον εσωτερικό κόσμο, δεν μπορεί παρά να έχει και άλλα πολλαπλά οφέλη. Η επαφή με τον άλλους εαυτούς μας και κυρίως με το παιδί και τον έφηβο που κρύβουμε μέσα μας, μας θυμίζει ποιοι υπήρξαμε, πως ξεκινήσαμε τη ζωή μας, τι αφήσαμε στο δρόμο, όμως πέρα από κάποιες ψυχαναλυτικές τεχνικές που χρησιμοποιούμε, οφείλω να τονίσω πως η γραφή δεν είναι ψυχανάλυση. Θα έλεγα το αντίθετο: στόχος δεν είναι η θεραπεία αλλά η δημιουργία, το υλικό είναι ο εαυτός μας και με διάφορες τεχνικές «αξιοποιούμε» τις εμπειρίες μας.

  Καλός συγγραφέας είναι αυτός που αποφεύγει να κάνει τέτοιες ερωτήσεις στον εαυτό του, είναι τόσο απορροφημένος από το πρότζεκτ του που δεν προλαβαίνει να αναρωτηθεί, απλώς βάζει τα δυνατά του καθημερινά να βελτιωθεί, όσο για το ταλέντο, θα έλεγα πως ταλέντο είναι να πιστεύεις στο ένστικτό σου, να εμπιστεύεσαι τη φαντασία σου, να μη δειλιάζεις να την ακολουθήσεις, να αψηφάς τους κινδύνους και, κυρίως, να μη φοβάσαι να ρισκάρεις, Σε διαφορετική περίπτωση μπορεί μεν να έχουμε κάποια ωραία κείμενα, αλλά ποτέ ολοκληρωμένο έργο.

Στην εποχή του διαδικτύου πιστεύετε ότι το επάγγελμα του συγγραφέα έχει μέλλον;

Φυσικά και έχει μέλλον, καθώς ο γραπτός λόγος έχει αναχθεί πλέον σε απαραίτητο μέσον επικοινωνίας, τόσο στις κοινωνικές πλατφόρμες, όσο και σε  διάφορα μπλογκ, όπου πλέον μπορεί κανείς να μοιραστεί τα κείμενα του και να αποσπάσει συμμετοχή και πολλούς αναγνώστες. Σαφώς σε αυτή την άμεση, αδιαμεσολάβητση  δημοσιοποίηση ελλοχεύουν άλλοι κίνδυνοι, δεν δίνεται ο απαραίτητος χρόνος για να απορροφηθεί και να δουλευτεί το κείμενο, πολλά κείμενα δημοσιεύονται εν θερμώ, αλλά αυτό είναι κάτι που μπορεί να το αποφασίσει και να το ελέγξει ο καθένας μόνος του.

 Οι δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει ένας νέος συγγραφέας είναι πολλές με κύρια ότι δεν μπορεί μόνο από το γράψιμο να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που διστάζει ή πτοείται από αυτές τις δυσκολίες; Από την εμπειρία σας βλέπετε ότι αποτελούν τροχοπέδη στην εξέλιξη ενός συγγραφέα;

Ναι , συμφωνώ πως στην Ελλάδα λίγοι είναι αυτοί που βιοπορίζονται από τα βιβλία τους, αλλά και αυτό μπορεί να αλλάξει, συγγραφέας δεν είναι μόνο αυτός που γράφει βιβλία, αλλά και άρθρα, μικρά κείμενα, αφηγήματα, ακόμα και δημοσιεύσεις στο μπλογκ του, ωστόσο είναι άσχημος τρόπος να ξεκινάει κανείς με το ερώτημα: «τι έχω να κερδίσω από αυτό;» Το κάνω επειδή δεν μπορώ να κάνω αλλιώς, αυτό πρέπει να είναι το εφαλτήριο. Η γραφή είναι πάθος, δεν χωράνε υπολογισμοί και περιορισμοί.  

Με τον καιρό, γράφοντας, διαμορφώνεται μια σχέση που σου αποφέρει άλλα από αυτά που ήλπιζες και περίμενες. Πολλοί μαθητές, ακόμα και κάποιοι που δεν εξέδωσαν βιβλίο, είδαν απίστευτες αλλαγές στη ζωή τους, τόσο σε ευκαιρίες καριέρας, όσο και σε προσωπικό επίπεδο.

 Όλα είναι δύσκολα όταν σκέφτεσαι τις δυσκολίες· όταν περάσεις στην πράξη, βρίσκεσαι, συνήθως, σε ένα εντελώς διαφορετικό τοπίο και επινοείς τρόπους για να συνεχίσεις και να αντιμετωπίσεις τα προβλήματα.

 Η ανάγνωση και η γραφή είναι ο «ποιοτικός» χρόνος που αφιερώνουμε για να τροφοδοτήσουμε ένα πολύτιμο κομμάτι του εαυτού μας. Όταν αρχίσουμε να αγαπάμε τον εαυτό μας δεν το σκεφτόμαστε, αφιερώνουμε τον χρόνο αφειδώς και σταδιακά γίνεται μια ωφέλιμη συνήθεια.  Αυτό είναι κάτι που το καλλιεργούμε στα σεμινάρια της δημιουργικής γραφής, πέρα από τις τεχνικές, το να μοιράζεσαι το αποτέλεσμα των προσπαθειών σου, λειτουργεί πολύ ενθαρρυντικά. Μαθαίνεις από τα λάθη των άλλων και από τα δικά σου. Λάθη κάνει μόνο αυτός που προσπαθεί. Τα λάθη άλλωστε είναι ένας τρόπος για να εξελιχτείς.

Έχετε γράψει επτά μυθιστορήματα. Πόσο επίπονη ή συναρπαστική είναι για σας η συγγραφή ενός μυθιστορήματος;

 Η γραφή ενός μυθιστορήματος για μένα μοιάζει με μακροχρόνια σχέση, περνάει πολλά επίπεδα και ζυμώσεις, επέρχονται μεταβολές και ανατροπές, συχνά αποτελεί πεδίο σύγκρουσης δυνάμεων και επίλυσης γρίφων. Επιπλέον, όπως συμβαίνει σε όλες τις μακροχρόνιες σχέσεις, είναι και αυτή κάποιο είδος επένδυσης χρόνου και αυτό δεν μου επιτρέπει να το εγκαταλείψω μέχρι να φτάσει στην τελική του μορφή. Το βασικό πρόβλημα στη συγγραφή μυθιστορήματος είναι η δυσκολία δέσμευσης, όταν αυτό ξεπεραστεί, βλέπεις  πως υπάρχουν τρόποι να διατηρηθεί το τέμπο και η προσπάθεια  επιφέρει καρπούς.

Γιατί θεωρείτε ότι οι Έλληνες δεν διαβάζουν βιβλία; Ποιος είναι κατά τη γνώμη σας ο λόγος; Επίσης, βλέπουμε ότι πολλοί στρέφονται σε πιο εμπορικές επιλογές και λιγότερο ποιοτικές. Ισχύει; Πώς το κρίνετε αυτό;

Στη δική μας κοινωνία όπου είναι δύσκολο να βρεθεί χρόνος για να κάνεις οτιδήποτε σωστά, η άνεση χρόνου -μέρος της απόλαυσης της ανάγνωσης-  είναι μια από τις παράπλευρες απώλειες.

  Τα βιβλία έχουν γίνει φαστ φουντ, καταναλώνονται στα κενά διαστήματα της φρενίτιδας του σύγχρονου τρόπου ζωής.  Σε αεροδρόμια, σε τρένα, μισή ώρα πριν τον ύπνο, κάτι που να συνοδεύει το σάντουίτς στο γραφείο –κι αυτός δεν είναι ο ιδανικός τρόπος για να διαβάσεις ένα απαιτητικό βιβλίο. Τουλάχιστον στο σινεμά, στο θέατρο,  σε ένα κονσέρτο, ή ακόμα και σε μια γκαλερί, είναι υποχρεωτικό να διαθέσουμε κάποιες συγκεκριμένες ώρες απερίσπαστοι. Τα βιβλία έχουν στριμωχτεί στα ενδιάμεσα κενά, κι αυτό εν μέρει εξηγεί κατά πολύ το λόγο που η όρεξη για τη λογοτεχνία φθίνει και η αλλεργική αντίδραση κάποιων σε οτιδήποτε απαιτητικό.

  Όταν αποφασίσουμε να σεβαστούμε τις βαθύτερες ανάγκες του εαυτού μας, όταν ο βαθμός δυσκολίας γίνει πρόκληση, τότε θα δούμε πως η απόλαυση είναι κάτι που κατακτάται και προσφέρεται σε εκείνους που την αναζητούν και την καλλιεργούν, όπως όλα τα ωραία πράγματα.